Historia wsi Netta
Jest to duża wieś, a właściwie dziś trzy wsie – sołectwa. Netta powstała około 1532 roku z inicjatywy Jana Radziwiłła, założona przez Macieja Srebrowskiego. Od lat czterdziestych XVII wieku, do rozbiorów mieściła się tu siedziba starostów augustowskich. Dwór znajdował się we wsi Netta-Folwark. W XIX wieku mieszkali w nim dzierżawcy dóbr skarbowych.
Po powstaniu 1831 roku ustanowiono tu majorat rosyjski. W latach dwudziestych XX wieku, przeprowadzono parcelację i poszczególne działki sprzedano na preferencyjnych zasadach ochotnikom wojny 1920 r. Większość mieszkańców wsi, właśnie osadników z ochotników, została w 1940 roku wywieziona na Syberię. W pobliżu „dworu” pozostały resztki parku z pomnikowymi drzewami.
Niedaleko, w Neckim Borku pod Białobrzegami, znajduje się cmentarzysko z okresu rzymskiego (III-V w. n.e.), przebadane przez archeologów w 60 latach. Również w tym miejscu odnaleziono pozostałości dwóch osad otwartych.
Legendy wiążą Nettę z krzyżackim zamkiem Metenburg z 1392 roku. Góra, na której rzekomo miał znajdować się zamek, została splantowana i nie ma po niej śladu.
W odległości 2 km od Netty -Folwark znajduje się śluza Borki, odbudowana w nowym kształcie konstrukcyjnym, po II wojnie światowej.
{ źródło tekstu: S.Maciejewski „Po ziemi Suwalskiej”; S.Maciejewski „Szlakami Północnej; Suwalszczyzny”; I.W. Baturowie „Po ziemi Augustowskiej”; W.Batura „Szlakami Południowej Suwalszczyzny”; J.Bacewicz „Podstawy wiedzy regionalnej ziemia suwalska”}
Netta Folwark
W Netcie Folwark na pustych gruntach neckich około 1645 roku założono dwór i folwark starościński. Po zniszczeniach podczas ,,potopu? szwedzkiego został odbudowany. Pierwszy w nowym dworze osiadł starosta Fryderyk Denhoff. W latach 1709 ? 1711 wskutek wojny i morowego powietrza gospodarstwo uległo dewastacji. Ostatnim starostą augustowskim był syn Stanisława ? generał Józef Karwowski. Trzeci rozbiór Polski w 1795 roku podporządkował augustowskie tereny administracji pruskiej. Zlikwidowała ona, starostwa, wprowadzając w to miejsce ekonomie, podlegające skarbowi pruskiemu i wprowadziła instytucję zarządcy. Wiadomo, że dzierżawcą dóbr narodowych Netta był Michał Huba, były major Wojsk Polskich. W 1923 roku zgodnie z ustawą sejmową rozpoczęto parcelację Majątku Skarbowego Netta o obszarze 765 ha 2605 m kwadratowych i postanowiono wydzielić z niego dwa gospodarstwa większe 45 ha i 28 ha, 44 kolonie rolnicze i 41 parcel dodatkowych. Zgłosiło się 386 chętnych do kupna ziemi z całego powiatu.
10 lutego 1940 roku większość mieszkańców, została zesłana na Syberię. Po zakończeniu drugiej wojny światowej, jakiś czas gospodarstwo dworskie dzierżawił Stanisław Murawski, następnie w latach 70 utworzono spółdzielnię rolną, która uległa likwidacji w 1983 roku, a grunty zostały rozprzedane. Niewiele co zostało z dawnych zabudowań. W oficynie pełniącej funkcję dworu zamieszkał gospodarz. Przetrwały piwnice lodowni nad sadzawka, i drzewa uznane za zabytek pozostałość po dawnym paku dworskim.
Ukształtowanie terenu jest pagórkowate, lekko faliste. Przez wieś przepływa Kanał Augustowski i rzeka Netta. Większość powierzchni zajmują pola uprawne, jedynie od północy wieś osłania niewielki młody las. Przeważają gleby dobrych klas, są to przeważnie grunty orne, znaczny obszar zajmują też łąki i pastwiska. Rolnicy trudnią się głównie hodowlą bydła mlecznego i produkcją mleka. W tradycji miejscowych rolników silnie zakorzenione są nawyki dobrego gospodarowania, a Netta Folwark od lat słynie z wysokich efektów produkcyjnych. W odległości 2 km od Netty -Folwark znajduje się śluza Borki, odbudowana w nowym kształcie konstrukcyjnym, po II wojnie światowej.
Artykuły : ( źródło : http://www.astn.pl/r2007/relikty.htm )
Netta I (gm. Augustów): Na górze zwanej Kościółek w dawnych wiekach stał kościół. Jeszcze teraz wyorują rolnicy, którzy mają tam pola, kości po cmentarzu i monety. Najstarsi pamiętali krzyż drewniany, który stał na wzgórzu. Dookoła wzniesienia były resztki jakiegoś wału i w jednym miejscu była w nim dziura ? zejście gdzieści pod ziemię.
Kościół istniał już w latach trzydziestych XVI wieku, początkowo jako filia parafii rajgrodzkiej, po 1544 roku bargłowskiej, pw. św. Małgorzaty. Prawdopodobnie został rozebrany w XIX wieku. Jego funkcję odpustową przejęła Studzieniczna.
Nieistniejący kościół św. Małgorzaty w Netcie
Netta I (gm. Augustów): A. Gdzie szkoła stoi, miejsce nazywało się Gaj. Było tam mokradło i wierzono, że kto w to bagno zdążył uciec przed Tatarami, to się uratował. Zapewne chodzi o październik 1656 roku.
B. Tu, gdzie jest mieszalnia pasz, niedaleko od szkoły, była przed drugą wojną światową duża góra. Była tam dawno temu twierdza, w której mieszkało plemię wysokich ludzi. Na to plemię napadli Jaćwingowie i pozostało dużo trupów. Te trupy ułożono w wielki kopiec i zasypano ziemią. Jak kopano piasek na budowę szosy, to wykopywano kości bardzo wysokich ludzi, bo te kości były wielkie. Czasem też było ich bardzo dużo. Te roboty prowadzono gdzieś w 1933 roku. Starzy ludzie mówili, że w tej górze czasami dzwoniły dzwony.
Góra w Netcie była utożsamiana przez Aleksandra Połujańskiego, a za nim przez autorów przewodników turystycznych, z krzyżackim zamkiem Mettenburg, wzniesionym w 1392 roku i szybko zniszczonym przez wielkiego księcia Witolda po ugodzie z Jagiełłą. Co do olbrzymów, z prac archeologów wyjaśnia się, że w Netcie znajdował się cmentarz z pochówkami koni21. Być może w opowieści przetworzono gawędy miejscowego nauczyciela.
Netta (gm. Augustów): U podnóża Kościółkowej Góry było święte źródełko, którego woda leczyła wiele chorób, między innymi oczu. Było tak do czasu, jak jakaś pani przyjechała w powozie, wyszła z niego z psem i przemyła mu chore oczy. Święta woda została skażona jej niewłaściwym wykorzystaniem. Źródełko wyschło.
Netta Folwark (gm. Augustów): A. Góra między Bargłowem Dwornym a Nettą Folwark ? Bocianówka ? była kiedyś wyższa, teraz jest rozjeżdżona. Kiedy szło się tamtędy nocną porą, za idącym posuwał się pan w czarnym kapeluszu jak cień.
B. Obok folwarku, przy bagienku na nieużytkach, diabły straszyły. Wracali tamtędy chłopi z karczmy do domów.
Netta Folwark (gm. Augustów): A. Po parku dworskim, między starymi jesionami górą, jeździła w wolancie nocą pani w kapeluszu z psem na kolanach. Wielu to widziało. Potem to znikło.
Ciekawe, że właścicielem majoratu Netta od 1841 roku był Roman Czetyrkin (1797?1865), naczelny lekarz wojsk rosyjskich w Królestwie Polskim, który zasłużył się w zwalczaniu epidemii cholery. Znany był także z zainteresowań okultystycznych29.
B. W miejscu zwanym Bocianówką na drodze nocą rózga leżała. Kiedy rano nocni przechodznie oglądali to miejsce, rózgi nie było! Potem innym ludziom się pokazywała.
( źródło : http://www.astn.pl/r2007/relikty.htm )
